Đám tang người Hoa tại Việt Nam là một phần quan trọng trong văn hóa cộng đồng người Hoa, không chỉ là dịp để tiễn biệt người đã khuất mà còn thể hiện lòng hiếu thảo, sự kính trọng tổ tiên và giá trị gia đình. Với lịch sử di cư lâu đời, nghi thức đám tang người Hoa ở Việt Nam đã giao thoa với văn hóa địa phương, nhưng vẫn giữ nét đặc trưng từ truyền thống Trung Hoa.
Bài viết này đội ngũ nghĩa trang Sala Garden sẽ chia sẻ các chi tiết các nghi thức, phong tục, trang phục và ý nghĩa văn hóa, giúp bạn hiểu rõ hơn về đám tang người Hoa tại Việt Nam.
Nghi thức đám tang người Hoa phổ biến tại Việt Nam
1. Nghi thức lúc lâm chung
Khi một người trong gia đình người Hoa sắp qua đời, gia đình sẽ thực hiện các nghi thức đặc biệt để đảm bảo linh hồn được siêu thoát. Người hấp hối được đưa đến “chính tẩm” – nơi trang trọng nhất trong nhà, thường là giữa nhà, để nằm ngay ngắn và lắng nghe lời trăn trối từ con cháu. Quan niệm cho rằng, nếu để người mất qua đời trên giường ngủ thông thường, linh hồn có thể bị mắc kẹt và khó siêu thoát.
Trong giai đoạn này, gia đình thay phiên túc trực, hộ niệm và chăm sóc. Họ chuẩn bị nước sạch và khăn để lau cơ thể, thay quần áo mới cho người hấp hối, giúp họ ra đi thanh thản và sớm đầu thai kiếp khác. Sau khi nhắm mắt, thi thể được đặt giữa nhà, tránh nơi thờ tự để tôn trọng.
Tùy theo nhóm người Hoa (như Phúc Kiến, Hải Nam, Triều Châu), có sự khác biệt: Người Hải Nam dùng khăn đỏ che mặt; người Phúc Kiến không che mặt; người Triều Châu đặt hai thỏi tiền vàng mã dưới gối.
Ngoài ra, một số cộng đồng thực hiện “lễ mua nước” – thuê thuyền ra sông xin nước từ thần sông để tắm rửa thi thể, kết hợp với “mộc dục” (tắm thi thể). Những nghi thức này nhấn mạnh sự chu đáo và lòng thành kính, giúp linh hồn không bị vướng víu.
2. Tang phục cho người mất và gia quyến
Sau khi người thân qua đời, gia đình tiến hành chuẩn bị thi thể một cách cẩn thận. Thi thể được đặt trên chiếu, đầu hướng ra ngoài, chân gần “trường minh đăng” – ngọn đèn dầu thắp sáng liên tục để dẫn dắt linh hồn. Tiếp theo là nghi thức “phục hồn” (chiêu hồn), nơi người nhà dùng áo cũ của người mất, chạy ra cửa phía bắc gọi tên ba lần để níu kéo linh hồn quay về.
Trang phục cho người mất thường gồm 3 lớp quần và 2 lớp áo với màu sắc thứ tự: trắng, đen, xanh, xám hoặc tro, cuối cùng khoác áo gấm. Trang phục được cắt hết túi và nút áo, tượng trưng cho việc không mang theo của cải vật chất sang thế giới bên kia.
Trang phục của người đã mất
- Người Quảng Đông: Thi thể được mặc 3 lớp quần áo với các gam màu trắng, đen, xanh lam, xám hoặc tro, bên ngoài khoác thêm áo gấm, biểu thị sự trang nghiêm và kính trọng.
- Người Tiều (Triều Châu): Trang phục tang lễ được may đơn giản, không có túi và không có nút áo, tượng trưng cho quan niệm “ra đi tay trắng”, không vướng bận vật chất.
Đối với người thân còn sống, tang phục thể hiện mối quan hệ và địa vị:
- Người Phúc Kiến: Con trai mặc áo dài không nút đến chân, khoác áo ngắn vải bố. Con gái mặc áo dài, đội khăn ba góc; con rể mặc trắng chấm đỏ; cháu nội đội khăn xanh chấm xanh; cháu ngoại chấm đỏ.
- Người Triều Châu: Con trai mặc áo vải xô, đội nón tam giác, đeo túi ba màu (xanh, đỏ, trắng) đựng hạt đậu.
- Tổng quát, tang phục lấy màu trắng làm chủ đạo, phân loại theo mức độ tang: Trảm thôi (3 năm, cho cha mẹ), Tư thôi (1 năm), Đại công (9 tháng), Tiểu công (5 tháng), Ti ma (3 tháng).
Những quy định này không chỉ là trang phục mà còn mang ý nghĩa tôn trọng lễ chế tông pháp, nhấn mạnh giá trị “trọng nam, trọng đích” trong văn hóa người Hoa.
3. Các nghi thức chính trong đám tang người Hoa
Tang lễ người Hoa bao gồm nhiều nghi thức phức tạp, có thể lên đến 17 bước tùy theo truyền thống. Dưới đây là các nghi thức chính:
- Phủ liễm (Đình thi): Rũ bỏ quần áo cũ, đặt thi thể bên cửa sổ phía nam và đắp chăn liệm đặc chế.
- Phụng thể phách tinh thần: Trang điểm, đi giày, đặt cơm rượu cúng quỷ thần.
- Điếu táng: Người thân khóc to, tặng chăn áo cho người chết.
- Vi minh: Làm cờ ghi tên người chết, cắm vào gậy trúc đặt trước nhà.
- Hưu dục, phạn hàm: Tắm rửa, thay đồ, độ phạn hàm (đặt cơm vào miệng).
- Thiết trùng: Khắc tên lên ván gỗ tượng trưng linh hồn.
- Vu bốc trạch triệu: Bói chọn ngày và vị trí mộ.
- Ký tịch: Khóc trước linh cữu thông báo thời gian đưa ma.
- Đại liễm: Đặt thi thể vào quan tài với quần áo nghi lễ.
- Thành phục: Mặc áo tang, cúng cơm.
- Chiêu tịch khốc điện: Đón khách viếng.
- Hạ táng: Chuyển linh cữu ra mộ, lấp đất và nhảy “dõng vô toán”.
- Phản khốc cập ngu lễ: Rước linh vị về tổ miếu.
- Phụ tế: Đặt thần chủ vào miếu hưởng cúng.
Ngoài ra, có “báo tang” để thông báo cho họ hàng, và “phúng điếu” với khách khấu đầu 4 lần trước linh cữu. Lễ cúng thường dùng heo quay, mâm ngũ quả, nhang đèn, hoa tươi như cúc hoặc huệ. Đội nhạc tang đi kèm, với trang phục đỏ nếu người mất trên 60 tuổi (tang vui), xám tro nếu dưới 60.
4. Lễ động quan và di quan
Lễ động quan là một trong những nghi thức quan trọng nhất, giờ giấc được xem kỹ lưỡng bởi thầy phong thủy. Trước khi di chuyển linh cữu, gia đình dâng rượu cho thần linh chứng giám. Người cầm “sênh” (nhạc cụ) chỉ huy, đặt tay lên đòn gánh để nâng quan tài. Đoàn đưa tang đi theo: linh cữu trước, con cháu sau, với con trai trưởng cầm bát nhang và cây dong, con trai thứ cầm ảnh người mất.
Con cháu thường bò từ nhà ra xe tang để thể hiện hiếu thảo. Dọc đường, rải vàng mã để xua đuổi hồn ma, bảo vệ linh hồn người mất bình an đến suối vàng.
5. Lễ hạ huyệt, mở cửa mã và cầu siêu
Lễ hạ huyệt là nghi thức chính thức đưa quan tài xuống mộ, thường diễn ra sau các bước di quan và đưa tang. Đây là khoảnh khắc thiêng liêng, đánh dấu sự chia ly vĩnh viễn giữa người sống và người chết.
Trước khi hạ huyệt, gia đình phải tiến hành lễ tế thần thổ địa (thần đất) để xin phép và tôn kính vị thần cai quản vùng đất mộ. Đồ lễ bao gồm nhang đèn, trái cây tươi, hoa, muối và gạo. Sau khi hoàn tất lễ tế, người ta rắc các loại hạt đậu (như đậu xanh, đậu đỏ) và khoai môn xuống đáy huyệt để tượng trưng cho sự no đủ và chuẩn bị “thực phẩm” cho người chết ở thế giới bên kia. Tiếp theo, quan tài được hạ xuống huyệt một cách cẩn thận, thường kèm theo lời khấn vái. Sau khi lấp đất, mộ được đắp cao và có thể trồng cây xanh xung quanh để tạo không gian yên bình.
Lễ mở cửa mả thường được tổ chức ngay sau chôn cất, cụ thể vào ngày thứ ba, khi mộ đã ổn định. Đây là nghi thức độc đáo trong đám tang người Hoa, khác biệt so với một số phong tục Việt Nam thuần túy. Gia đình chuẩn bị các vật phẩm đơn giản như nhang đèn, hương hoa và có thể thêm trái cây. Buổi lễ diễn ra tại mộ phần, với việc thắp nhang, khấn vái và tượng trưng “mở cửa” mộ bằng cách thực hiện các động tác nghi thức hoặc tụng kinh ngắn. Không có việc đào xới mộ thực sự, mà chủ yếu là phần tâm linh.
Lễ cầu siêu là nghi thức kéo dài hơn, thường diễn ra sau chôn cất một khoảng thời gian nhất định, nhằm cầu nguyện cho linh hồn người chết được siêu độ. Sau 49 ngày kể từ ngày mất (hoặc chôn cất), gia đình mời tăng sư (thầy chùa) đến tụng kinh cầu siêu và sám hối. Buổi lễ có thể diễn ra tại nhà hoặc chùa, với việc đốt nhang, tụng niệm kinh điển Phật giáo như Kinh Địa Tạng hoặc Kinh A Di Đà.
Ngoài ra, người thân phải làm cơm cúng hàng ngày cho đến đủ 100 ngày, bao gồm các món chay thanh đạm để cúng linh hồn. Trong một số trường hợp, lễ cầu siêu có thể kết hợp với các nghi thức Đạo giáo như đốt vàng mã.
Sự khác biệt trong đám tang người Hoa
Có thể thấy trong đám tang người Hoa có rất nhiều khác biệt so với nghi thức đám tang đạo Công Giáo hay các tín ngưỡng khác.
Người Hoa tại Việt Nam chủ yếu thuộc các nhóm Quảng Đông, Phúc Kiến, Triều Châu, Hải Nam, Hẹ, nên nghi thức có sự biến tấu. Ví dụ, người Hẹ chặt đôi đòn gánh bỏ vào quan tài để thể hiện nỗi đau chia ly. Dù vậy, tất cả đều nhấn mạnh lòng hiếu thảo và sự tôn kính tổ tiên.
Ý nghĩa văn hóa của đám tang người Hoa nằm ở việc duy trì truyền thống, giảm bớt thủ tục rườm rà nhờ giao thoa với văn hóa Việt, nhưng vẫn giữ nhang đèn, hoa tươi và âm nhạc. Đây là dịp để con cháu bày tỏ lòng biết ơn, giúp linh hồn người mất an nghỉ.
Tham khảo thêm: sản phẩm mộ người Hoa tại Sala Garden
Lưu ý khi tham dự đám tang người Hoa
Đám tang người Hoa tại Việt Nam thường mang tính trang nghiêm, kết hợp giữa truyền thống Trung Quốc (ảnh hưởng Phật giáo, Đạo giáo) và một số phong tục địa phương. Khi tham dự, bạn cần thể hiện sự tôn trọng để tránh làm phiền gia đình tang quyến. Dưới đây là các lưu ý chính dựa trên các phong tục phổ biến:
- Trang phục phù hợp: Nên mặc quần áo màu tối, ưu tiên màu đen hoặc xám, vì đây là màu tượng trưng cho sự đau buồn. Tránh mặc đồ màu sáng, sặc sỡ như đỏ, vàng, hoặc trang phục hở hang, lòe loèt. Điều này giúp thể hiện sự tôn trọng và hòa hợp với không khí tang lễ.
- Thái độ và cử chỉ: Giữ thái độ trang nghiêm, dịu dàng, chân thành. Tránh cười nói lớn tiếng, gây ồn ào, tranh cãi hoặc bất kỳ hành vi thiếu tôn trọng nào. Không nên chụp ảnh, quay phim mà không xin phép, và hãy giữ im lặng trong các nghi thức như tụng kinh hoặc hạ huyệt.
- Phúng điếu và quà tặng: Có thể mang theo tiền phúng điếu (gọi là “Bai Jin” hoặc phong bì trắng) để chia sẻ gánh nặng chi phí với gia đình. Số tiền thường là số lẻ, và tránh số 4 (vì đồng âm với “tử” nghĩa là chết). Ngoài ra, hoa tang (như hoa cúc trắng) hoặc thức ăn đơn giản (như trái cây, bánh) cũng được chấp nhận, nhưng không bắt buộc. Đừng mang quà tặng màu sắc rực rỡ.
- Nghi thức vái lạy: Khi viếng, thường vái 3 cái (hoặc lạy 3 lạy) trước bàn thờ hoặc quan tài để bày tỏ lòng thành kính. Nếu không quen quỳ, có thể cúi đầu thay thế. Tránh vái lạy sai thứ tự hoặc làm qua loa. Trong một số trường hợp, người tham dự có thể được mời tham gia đốt nhang hoặc tụng kinh ngắn.
Đám tang người Hoa cũng có những kiêng kỵ đặc biệt như không khóc lớn tiếng lúc hạ huyệt để tránh làm linh hồn người chết bịn rịn. Một số phong tục yêu cầu mang theo lá cây hoặc chuối sống khi đến để “hút khí xấu” và bỏ lại trước khi về nhà, nhằm tránh mang theo âm khí.
Phụ nữ mang thai hoặc trẻ nhỏ đôi khi được khuyên không nên tham gia để bảo vệ sức khỏe. Ngoài ra, tránh chạm vào đồ cúng tế như nhang đèn, giấy tiền vàng mã hoặc thức ăn trên bàn thờ.
Kết luận
Qua bài viết mà đội ngũ nghĩa trang Sala Garden đã chia sẻ hy vọng bạn đã nắm rõ nghi thức đám tang người Hoa tại Việt Nam. Đây không chỉ là phong tục mà còn là di sản văn hóa quý báu, giúp thế hệ con cháu người gốc Hoa đang sinh sống và làm việc tại các thành phố lớn hiểu hơn về nguồn cội.
Nếu quý khách và độc giả đang tìm một đơn vị có thể cung cấp dịch vụ tang lễ trọn gói tại TPHCM dành riêng cho người Hoa với đầy đủ nghi lễ chỉnh chu nhất thì hãy liên hệ với chúng tôi để được hỗ trợ và tư vấn hoàn toàn miễn phí.
