Trong dòng chảy văn hóa phong phú và lâu đời của các quốc gia Á Đông, đặc biệt là Việt Nam và Trung Quốc, Tiết Thanh Minh chiếm một vị trí vô cùng quan trọng. Đây không chỉ đơn thuần là một mốc thời gian trong năm (thường rơi vào khoảng đầu tháng Ba âm lịch, sau ngày Lập Xuân 45 ngày), mà còn là một “Tiết khí” mang đậm ý nghĩa nhân văn sâu sắc, là sợi dây kết nối linh thiêng giữa quá khứ và hiện tại, giữa cõi âm và cõi dương.
Vậy Tiết Thanh Minh là gì và các hoạt động cụ thể ra sao? Chúng ta cần làm gì trong ngày này? Mời bạn đọc cùng nghĩa trang Sala Garden khám phá chi tiết trong bài viết này nhé
Tiết thanh minh là gì
Tiết Thanh Minh là một trong 24 tiết khí quan trọng trong lịch của các nước Á Đông như Việt Nam, Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản. Nó không phải là một ngày lễ cố định theo Âm lịch như Tết Nguyên Đán hay Tết Trung Thu, mà được xác định dựa trên lịch dương.
Tiết Thanh Minh là dịp để con cháu hướng về cội nguồn, bày tỏ lòng thành kính, biết ơn vô hạn đối với tổ tiên, những người đã khuất, đồng thời cũng là khoảnh khắc giao hòa cùng thiên nhiên, đón chào một mùa xuân tươi mới, tràn đầy sức sống đang về.
Tiết Thanh Minh diễn ra vào ngày nào
Tiết Thanh Minh thường bắt đầu vào khoảng ngày 4 hoặc 5 tháng 4 dương lịch và kéo dài trong khoảng 15-16 ngày, kết thúc vào khoảng ngày 20 hoặc 21 tháng 4 dương lịch. Ngày đầu tiên của tiết khí này được gọi là Tết Thanh Minh. “Thanh Minh” có nghĩa là trời trong sáng, quang đãng, khí trời mát mẻ.
Theo đó trong năm 2025 tức năm nay thì theo lịch vạn niên, Tiết Thanh Minh năm 2025 sẽ bắt đầu vào Thứ Sáu, ngày 4 tháng 4 năm 2025 (dương lịch). Ngày này tương ứng với mùng 6 tháng 3 năm Ất Tỵ (âm lịch).
Các hoạt động và sự kiện trong Tiết Thanh Minh
Trong không khí trong lành, thanh khiết của những ngày đầu xuân, người Việt Nam lại cùng nhau thực hiện nhiều hoạt động văn hóa truyền thống ý nghĩa, tạo nên một bức tranh đa sắc màu, vừa trang nghiêm, thành kính, vừa ấm áp, vui tươi. Hãy cùng đi sâu tìm hiểu những hoạt động văn hóa đặc sắc đã làm nên linh hồn của Tiết Thanh Minh.
1. Tảo Mộ
Có lẽ không có hoạt động nào tiêu biểu và mang ý nghĩa cốt lõi của Tiết Thanh Minh hơn là tục Tảo mộ. Đây được xem là hoạt động chính, là biểu hiện rõ nét nhất của lòng hiếu thảo, sự biết ơn và trách nhiệm của con cháu đối với ông bà, tổ tiên đã yên nghỉ.
Vào những ngày này, dù bận rộn đến đâu, các gia đình cũng cố gắng sắp xếp thời gian để cùng nhau hành hương về nơi an nghỉ của người thân. Khung cảnh thường thấy là từng dòng người, từ già trẻ lớn bé, mang theo cuốc, xẻng, chổi, nước và cả những bó hoa tươi, cùng nhau tìm về khu mộ của gia tộc. Công việc không chỉ đơn giản là dọn dẹp cỏ dại, phát quang bụi rậm xung quanh mộ phần, mà còn là dịp để con cháu kiểm tra, sửa sang lại những phần mộ đã cũ, bị hư hỏng do thời gian hay thời tiết.
Họ cùng nhau quét dọn sạch sẽ, nhổ bỏ cỏ, đắp thêm những lớp đất mới lên phần mộ cho đầy đặn, vững chãi hơn. Nhiều gia đình còn cẩn thận trồng thêm những khóm hoa nhỏ, những cây xanh quanh mộ, mong muốn nơi an nghỉ của tổ tiên thêm phần ấm áp, xanh tươi và thanh tịnh.
Hành động tảo mộ không chỉ mang ý nghĩa vật chất là làm sạch đẹp nơi an nghỉ, mà sâu xa hơn, đó là sự thể hiện lòng thành kính, sự quan tâm không gián đoạn của thế hệ sau đối với thế hệ trước. Đó là cách để con cháu “thăm hỏi”, “chăm sóc” ông bà, tổ tiên như thể người vẫn còn hiện diện.
Giữa không gian tĩnh lặng của nghĩa trang, những giọt mồ hôi rơi xuống trong lúc dọn dẹp mộ phần dường như hòa quyện cùng lòng thành kính, tạo nên một sự kết nối tâm linh thiêng liêng, nhắc nhở mỗi người về cội nguồn và đạo lý “Uống nước nhớ nguồn”.
2. Cúng bái gia tiên và cúng vàng xin lộc
Song song với việc tảo mộ ngoài nghĩa trang, việc cúng bái tại gia hoặc ngay tại phần mộ cũng là một nghi lễ không thể thiếu trong Tiết Thanh Minh. Đây là dịp để con cháu dâng lên tổ tiên những lễ vật thể hiện lòng thành, sự tưởng nhớ và cầu mong sự phù hộ.
Một mâm cỗ cúng thường được chuẩn bị chu đáo, tùy thuộc vào điều kiện của mỗi gia đình và phong tục từng địa phương, nhưng thường bao gồm các món ăn truyền thống đậm đà hương vị quê nhà như xôi, gà luộc, giò, nem, canh măng, các loại bánh trái… Bên cạnh đó, không thể thiếu hương, hoa tươi, đèn nến, trầu cau và trà rượu. Tất cả được bày biện trang nghiêm trên bàn thờ gia tiên hoặc tại khu mộ, thể hiện tấm lòng thành kính và sự chu đáo của con cháu.
Sau khi thắp hương, khấn vái, bày tỏ lòng biết ơn và cầu nguyện những điều tốt lành cho gia đình, người ta thường thực hiện nghi thức hóa vàng. Vàng mã, bao gồm tiền giấy, quần áo giấy, và đôi khi cả những vật dụng mô hình như nhà cửa, xe cộ… được đốt đi với niềm tin rằng những vật phẩm này sẽ được gửi đến cho người đã khuất ở thế giới bên kia, để họ có một cuộc sống đủ đầy. Nghi thức này thể hiện niềm tin vào sự tồn tại của thế giới tâm linh và sự kết nối không ngừng giữa người sống và người chết.
Đi kèm với hóa vàng thường là việc “xin lộc”. Con cháu tin rằng, sau khi thụ hưởng lễ vật, tổ tiên sẽ ban phước lành, may mắn (lộc) cho con cháu. Lộc này có thể là những món ăn trên mâm cúng được hạ xuống để cùng nhau thưởng thức, hoặc đơn giản là niềm tin vào sự che chở, phù hộ độ trì của tổ tiên trong cuộc sống thường nhật, giúp gia đình làm ăn phát đạt, con cháu khỏe mạnh, học hành tấn tới.
3. Sum họp gia đình
Tiết Thanh Minh không chỉ là ngày hướng về quá khứ mà còn là dịp quý báu để vun đắp tình cảm hiện tại. Sau những nghi lễ tảo mộ và cúng bái, các thành viên trong gia đình, dòng họ thường tụ họp lại bên nhau. Đây là cơ hội để những người con xa quê trở về, để anh chị em, họ hàng gặp gỡ, cùng nhau quây quần bên mâm cơm ấm cúng.
Trong không khí đầm ấm, họ cùng nhau ôn lại những kỷ niệm về ông bà, tổ tiên, kể cho con cháu nghe về lịch sử gia đình, về những truyền thống tốt đẹp của dòng họ. Những câu chuyện được chia sẻ không chỉ giúp thế hệ trẻ hiểu hơn về gốc gác của mình mà còn góp phần thắt chặt sợi dây tình cảm gia đình, củng cố sự đoàn kết và ý thức về nguồn cội. Bữa cơm sum họp ngày Thanh Minh vì thế mang ý nghĩa sâu sắc, vượt ra ngoài một bữa ăn thông thường, trở thành biểu tượng của sự gắn kết, yêu thương và tiếp nối các giá trị truyền thống.
4. Du Xuân Đạp Thanh
Bên cạnh những nghi lễ trang nghiêm, Tiết Thanh Minh còn gắn liền với không khí vui tươi, rộn ràng của mùa xuân. Hoạt động “Đạp Thanh” (nghĩa là giẫm lên cỏ xanh) chính là một nét đẹp thể hiện sự giao hòa với thiên nhiên trong tiết trời xuân ấm áp.
Sau những ngày đông giá lạnh, khi đất trời chuyển mình sang xuân, cây cối đâm chồi nảy lộc, cỏ non xanh mướt, mọi người thường rủ nhau đi du xuân, vãn cảnh. Họ tìm đến những cánh đồng, bờ sông, ngọn đồi hay công viên thoáng đãng để tận hưởng không khí trong lành, ngắm nhìn vẻ đẹp tươi mới của thiên nhiên. Hoạt động này không chỉ giúp thư giãn tinh thần mà còn thể hiện niềm vui đón chào sự sống đang sinh sôi, nảy nở.
Đi kèm với du xuân là các trò chơi dân gian truyền thống, mang lại tiếng cười và không khí náo nhiệt. Trẻ em và cả người lớn cùng nhau tham gia thả những cánh diều đủ màu sắc bay lượn trên bầu trời xanh, chơi đá cầu, đá xúc cúc (một loại cầu làm bằng vải và đồng xu), chơi đu dây, kéo co… Ở một số vùng quê, người ta còn tổ chức đá gà hay đấu trứng (chọi trứng gà đã luộc), tạo nên không khí lễ hội tưng bừng, vui vẻ. Những hoạt động này không chỉ mang tính giải trí mà còn thể hiện tinh thần cộng đồng, sự lạc quan và niềm yêu cuộc sống.
Các phong tục độc đáo khác trong Tiết Thanh Minh
Ngoài những hoạt động chính kể trên, Tiết Thanh Minh ở một số nơi còn lưu giữ những phong tục độc đáo khác, làm phong phú thêm bức tranh văn hóa của ngày lễ này:
- Đổi lửa lấy lửa mới: Đây là một phong tục cổ, tượng trưng cho sự chuyển giao từ cái cũ sang cái mới. Người ta dùng hai thanh gỗ cọ xát mạnh vào nhau để tạo ra ngọn lửa mới tinh khiết, hoặc xin lửa mới từ nhà khác. Hành động này mang ý nghĩa thanh lọc, xua đuổi những điều xui xẻo của năm cũ và đón nhận những khởi đầu tốt đẹp, may mắn, thịnh vượng trong năm mới.
- Treo cành liễu: Cây liễu với sức sống mãnh liệt, đâm chồi nảy lộc sớm trong mùa xuân được tin là có khả năng xua đuổi tà ma. Do đó, vào dịp Thanh Minh, nhiều gia đình có tục bẻ cành liễu tươi treo trước cổng nhà hoặc cài lên tóc với mong muốn trừ tà, mang lại bình an và may mắn.
- Nuôi tầm: Tiết Thanh Minh với thời tiết ấm áp, thuận lợi là thời điểm thích hợp để bắt đầu vụ nuôi tằm lấy tơ. Hoạt động này gắn liền với chu kỳ nông nghiệp và cũng tượng trưng cho sự sinh sôi, phát triển.
- Trồng cây: Tương tự như việc trồng cây trên mộ phần, việc trồng cây trong dịp Thanh Minh nói chung cũng mang ý nghĩa rất lớn. Nó tượng trưng cho sự sinh sôi, nảy nở của sự sống, sự phát triển bền vững và sự trường tồn của gia đình, dòng họ, hòa hợp với nhịp điệu của mùa xuân.
Kết luận
Tiết Thanh Minh, với sự hòa quyện độc đáo giữa nét trang nghiêm, thành kính của việc tưởng nhớ tổ tiên và không khí vui tươi, tràn đầy sức sống của lễ hội mùa xuân, đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống văn hóa tinh thần của người Việt. Nó không chỉ là dịp để thực hành đạo hiếu, bày tỏ lòng biết ơn nguồn cội, mà còn là cơ hội quý báu để các thành viên trong gia đình sum họp, gắn kết tình thân, cùng nhau vui chơi, hòa mình vào thiên nhiên tươi đẹp.
Trong xã hội hiện đại với nhịp sống hối hả, việc gìn giữ và thực hành những nghi lễ, phong tục trong Tiết Thanh Minh càng trở nên ý nghĩa hơn bao giờ hết. Đó là cách để chúng ta không quên đi quá khứ, trân trọng những giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc, đồng thời nuôi dưỡng tình yêu thương gia đình và niềm lạc quan vào cuộc sống. Mỗi mùa Thanh Minh về là một lần nhắc nhở chúng ta về đạo lý làm người, về sự cân bằng giữa tưởng nhớ và hy vọng, giữa quá khứ, hiện tại và tương lai. Hãy cùng nhau trân trọng và tiếp nối những giá trị văn hóa sâu sắc này để Tiết Thanh Minh mãi là một nét đẹp trường tồn trong tâm hồn người Việt.
